ഭാരതത്തിൻ്റെ പുരാതന ജ്ഞാനഗോപുരങ്ങൾ: നളന്ദയും തക്ഷശിലയും

പുരാതന ഭാരതം ലോകത്തിന് നൽകിയ സംഭാവനകൾ നിരവധിയാണ്. തത്ത്വചിന്തയിലും, ഗണിതത്തിലും, ശാസ്ത്രത്തിലും, വൈദ്യത്തിലും, ജ്യോതിശാസ്ത്രത്തിലുമെല്ലാം ഭാരതം കൈവരിച്ച നേട്ടങ്ങൾ ലോകചരിത്രത്തിൻ്റെ ഭാഗമാണ്. ഈ ജ്ഞാന സമ്പാദനത്തിനും വിതരണത്തിനും ചുക്കാൻ പിടിച്ചത് ഭാരതത്തിലെ വിശ്വപ്രസിദ്ധമായ പുരാതന സർവ്വകലാശാലകളാണ്. അവയിൽ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട രണ്ടെണ്ണമാണ് നളന്ദയും തക്ഷശിലയും. കേവലം പഠനകേന്ദ്രങ്ങൾ എന്നതിലുപരി, ലോകത്തിൻ്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള വിദ്യാർത്ഥികളെയും പണ്ഡിതരെയും ആകർഷിച്ച മഹത്തായ ജ്ഞാനഗോപുരങ്ങളായിരുന്നു അവ.

തക്ഷശില: ലോകത്തിലെ ആദ്യകാല സർവ്വകലാശാലകളിലൊന്ന്

• സ്ഥാനം: ഇന്നത്തെ പാകിസ്താനിലെ റാവൽപിണ്ടിക്കടുത്താണ് തക്ഷശില നിലനിന്നിരുന്നത്. പുരാതന ഗാന്ധാര രാജ്യത്തിൻ്റെ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു ഈ പ്രദേശം.
• കാലഘട്ടം: ക്രിസ്തുവിന് മുൻപ് (BCE) അഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടോടെയാണ് തക്ഷശില ഒരു പ്രധാന പഠനകേന്ദ്രമായി വളർന്നതെന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു. ഇത് ലോകത്തിലെ തന്നെ ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന സർവ്വകലാശാലകളിലൊന്നായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.
• പ്രത്യേകതകൾ: നളന്ദയെപ്പോലെ ഒരു കേന്ദ്രീകൃത സർവ്വകലാശാല എന്നതിലുപരി, വിവിധ വിഷയങ്ങളിൽ പ്രഗത്ഭരായ ഗുരുക്കന്മാരുടെ കീഴിൽ വിദ്യാർത്ഥികൾ പഠനം നടത്തിയിരുന്ന ഒരു ഗുരുകുല സമ്പ്രദായമായിരുന്നു ഇവിടെ നിലനിന്നിരുന്നത്. പശ്ചിമേഷ്യയെയും മധ്യേഷ്യയെയും ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡവുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന വാണിജ്യപാതകളുടെ സംഗമസ്ഥാനം കൂടിയായിരുന്നതിനാൽ സാംസ്കാരിക വിനിമയത്തിൻ്റെ കേന്ദ്രം കൂടിയായിരുന്നു തക്ഷശില.
• പഠന വിഷയങ്ങൾ: വേദങ്ങൾ, വ്യാകരണം, തത്ത്വചിന്ത, രാഷ്ട്രീയം (അർത്ഥശാസ്ത്രം), വൈദ്യം, ശസ്ത്രക്രിയ, അമ്പെയ്ത്ത്, യുദ്ധതന്ത്രങ്ങൾ, ജ്യോതിശാസ്ത്രം, വാണിജ്യം, സംഗീതം, നൃത്തം എന്നിങ്ങനെ അറുപതിലധികം വിഷയങ്ങളിൽ ഇവിടെ പഠന സൗകര്യമുണ്ടായിരുന്നു.
• പ്രശസ്തർ: രാഷ്ട്രതന്ത്രജ്ഞനും സാമ്പത്തിക ശാസ്ത്രജ്ഞനുമായ ചാണക്യൻ (കൗടില്യൻ), സംസ്കൃത വ്യാകരണത്തിന് അടിത്തറയിട്ട പാണിനി, ആയുർവേദ ആചാര്യനായ ചരകൻ, ബുദ്ധൻ്റെ വൈദ്യനായിരുന്ന ജീവകൻ തുടങ്ങിയ പ്രഗത്ഭർ തക്ഷശിലയിലെ അധ്യാപകരോ വിദ്യാർത്ഥികളോ ആയിരുന്നു. ചാണക്യൻ തൻ്റെ പ്രസിദ്ധമായ ‘അർത്ഥശാസ്ത്രം’ രചിച്ചത് ഇവിടെ വെച്ചാണെന്നും പറയപ്പെടുന്നു.
• അന്താരാഷ്ട്ര പ്രശസ്തി: ഭാരതത്തിൻ്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്നും ബാബിലോണിയ, ഗ്രീസ്, സിറിയ, ചൈന തുടങ്ങിയ വിദേശ രാജ്യങ്ങളിൽ നിന്നും വിദ്യാർത്ഥികൾ ഇവിടെയെത്തിയിരുന്നു.
• നാശം: ഏകദേശം CE അഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടോടെ വെളുത്ത ഹൂണന്മാർ (Hephthalites) നടത്തിയ ആക്രമണത്തിൽ തക്ഷശില തകർക്കപ്പെട്ടു എന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു. ഇന്ന് യുനെസ്കോയുടെ ലോക പൈതൃക പട്ടികയിൽപ്പെട്ട പ്രദേശമാണിത്.

നളന്ദ: ലോകത്തിലെ ആദ്യ റെസിഡൻഷ്യൽ സർവ്വകലാശാല

• സ്ഥാനം: ഇന്നത്തെ ബിഹാറിലെ പട്നയ്ക്ക് (പുരാതന പാടലീപുത്രം) സമീപമാണ് നളന്ദയുടെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്.
• കാലഘട്ടം: CE അഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഗുപ്ത സാമ്രാജ്യത്തിലെ കുമാരഗുപ്തൻ ഒന്നാമനാണ് നളന്ദ സ്ഥാപിച്ചത്. ഏകദേശം 800 വർഷത്തോളം (CE 427 മുതൽ 1197 വരെ) ഇത് ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ പഠനകേന്ദ്രങ്ങളിലൊന്നായി നിലനിന്നു.
• പ്രത്യേകതകൾ: ലോകത്തിലെ ആദ്യത്തെ അന്താരാഷ്ട്ര റെസിഡൻഷ്യൽ സർവ്വകലാശാലയായി നളന്ദ കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. പതിനായിരത്തോളം വിദ്യാർത്ഥികളും രണ്ടായിരത്തോളം അധ്യാപകരും ഒരേ സമയം ഇവിടെ താമസിച്ചു പഠിക്കുകയും പഠിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. ടിബറ്റ്, ചൈന, കൊറിയ, ജപ്പാൻ, മധ്യേഷ്യ, തുർക്കി, ശ്രീലങ്ക, തെക്കുകിഴക്കൻ ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങൾ എന്നിവിടങ്ങളിൽ നിന്നെല്ലാം വിദ്യാർത്ഥികൾ ഇവിടെയെത്തി. വിദ്യാഭ്യാസം പൂർണ്ണമായും സൗജന്യമായിരുന്നു. നൂറോളം ഗ്രാമങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള വരുമാനമാണ് സർവ്വകലാശാലയുടെ നടത്തിപ്പിനായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്.
• പഠന വിഷയങ്ങൾ: പ്രധാനമായും ബുദ്ധമത പഠനകേന്ദ്രമായിരുന്നെങ്കിലും വേദങ്ങൾ, തർക്കശാസ്ത്രം, തത്ത്വചിന്ത, വ്യാകരണം, വൈദ്യശാസ്ത്രം (ആയുർവേദം), ഗണിതശാസ്ത്രം, ജ്യോതിശാസ്ത്രം, ലോഹശാസ്ത്രം, ചിത്രകല, വാസ്തുവിദ്യ തുടങ്ങി നിരവധി വിഷയങ്ങൾ ഇവിടെ പഠിപ്പിച്ചിരുന്നു. ഗണിതശാസ്ത്രജ്ഞനും ജ്യോതിശാസ്ത്രജ്ഞനുമായ ആര്യഭടൻ നളന്ദയുടെ കുലപതിയായിരുന്നു എന്നും പറയപ്പെടുന്നു.
• വിശ്വപ്രസിദ്ധമായ ഗ്രന്ഥശാല: ‘ധർമ്മഗഞ്ജ്’ എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഇവിടുത്തെ ഗ്രന്ഥശാല ഒമ്പത് നിലകളുള്ള മൂന്ന് വലിയ കെട്ടിടങ്ങളിലായി (രത്നസാഗര, രത്നോദധി, രത്നരഞ്ജക) വ്യാപിച്ചു കിടന്നു. ലക്ഷക്കണക്കിന് അമൂല്യ ഗ്രന്ഥങ്ങളും കൈയെഴുത്തുപ്രതികളും ഇവിടെയുണ്ടായിരുന്നു. ലോകത്ത് മറ്റൊരിടത്തും കാണാത്ത അറിവിൻ്റെ അക്ഷയഖനിയായിരുന്നു ഇത്.
• 
• പ്രശസ്ത സന്ദർശകർ: ചൈനീസ് സഞ്ചാരികളായ ഹുയാൻസാങ് (ഷ്വാൻ ത്സാങ്), യിജിംഗ് തുടങ്ങിയവർ നളന്ദ സന്ദർശിക്കുകയും ഇവിടെ താമസിച്ച് പഠനം നടത്തുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ഹുയാൻസാങ് ഇവിടെ പ്രധാനാധ്യാപകനായിരുന്ന ശീലഭദ്രൻ്റെ കീഴിലാണ് പഠനം നടത്തിയത്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ യാത്രാവിവരണങ്ങളിൽ നളന്ദയെക്കുറിച്ചുള്ള വിശദമായ വിവരണങ്ങളുണ്ട്.
• നാശം: 1193-ൽ തുർക്കി ആക്രമണകാരിയായ ബക്തിയാർ ഖിൽജിയുടെ സൈന്യം നളന്ദ ആക്രമിക്കുകയും സർവ്വകലാശാലയ്ക്ക് തീയിടുകയും ചെയ്തു. ആയിരക്കണക്കിന് പണ്ഡിതന്മാരും സന്യാസിമാരും കൊല്ലപ്പെട്ടു. ഗ്രന്ഥശാലയിലെ പുസ്തകങ്ങൾ മാസങ്ങളോളം കത്തിക്കൊണ്ടിരുന്നു എന്ന് ചരിത്രകാരന്മാർ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇത് ലോകചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ സാംസ്കാരിക നഷ്ടങ്ങളിലൊന്നായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. നളന്ദയുടെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ ഇന്ന് യുനെസ്കോയുടെ ലോക പൈതൃക പട്ടികയിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

അത്ഭുതപ്പെടുത്തുന്ന ചില വസ്തുതകൾ

• തക്ഷശിലയുടെ പഴക്കം: ലോകത്തിലെ തന്നെ ഏറ്റവും പഴക്കമുള്ള ഉന്നതവിദ്യാഭ്യാസ കേന്ദ്രങ്ങളിലൊന്നാണ് തക്ഷശില. ചാണക്യൻ, പാണിനി തുടങ്ങിയ ലോകപ്രശസ്തരുടെ പഠനകേന്ദ്രമായിരുന്നു ഇത്.
• നളന്ദയിലെ അന്തരീക്ഷം: പതിനായിരം വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് ഒരേ സമയം താമസിച്ചു പഠിക്കാൻ സൗകര്യമൊരുക്കിയ ഒരു ഭീമാകാരമായ സ്ഥാപനമായിരുന്നു നളന്ദ. അതും പൂർണ്ണമായും സൗജന്യമായി!
• ധർമ്മഗഞ്ജ് എന്ന ഗ്രന്ഥസമുച്ചയം: ഒമ്പത് നിലകളിലായി ലക്ഷക്കണക്കിന് ഗ്രന്ഥങ്ങൾ സൂക്ഷിച്ചിരുന്ന നളന്ദയിലെ ലൈബ്രറി, പുരാതന ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഗ്രന്ഥശാലയായിരുന്നു. അതിൻ്റെ നാശം ലോകത്തിന് വരുത്തിയ വിജ്ഞാന നഷ്ടം ഊഹിക്കാവുന്നതിലും അപ്പുറമാണ്.
• പ്രകാശ സംവിധാനം: നളന്ദയിലെ ചില കെട്ടിടങ്ങളിൽ സൂര്യപ്രകാശവും ചന്ദ്രപ്രകാശവും പ്രതിഫലിപ്പിച്ച് വെളിച്ചം നൽകുന്നതിനായി മൈക്കയുടെ ഫലകങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു എന്ന കണ്ടെത്തൽ പുരാതന ഭാരതീയ വാസ്തുവിദ്യയുടെ മികവിന് ഉദാഹരണമാണ്.
• നളന്ദയുടെ പുനർജന്മം: പുരാതന നളന്ദയുടെ പ്രതാപം വീണ്ടെടുക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെ ഭാരത സർക്കാരും മറ്റ് ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളും ചേർന്ന് നളന്ദയുടെ സമീപത്തായി ഒരു പുതിയ അന്താരാഷ്ട്ര സർവ്വകലാശാല സ്ഥാപിച്ചിട്ടുണ്ട്.

നളന്ദയും തക്ഷശിലയും കേവലം ഭൂതകാലത്തിൻ്റെ ശേഷിപ്പുകളല്ല, മറിച്ച് ഭാരതത്തിൻ്റെ മഹത്തായ വൈജ്ഞാനിക പാരമ്പര്യത്തിൻ്റെയും സാംസ്കാരിക ഔന്നത്യത്തിൻ്റെയും നിത്യസ്മാരകങ്ങളാണ്. ലോകത്തിന് അറിവിൻ്റെ വെളിച്ചം പകർന്ന ഈ ജ്ഞാനഗോപുരങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ഓർമ്മകൾ ഓരോ ഭാരതീയനും അഭിമാനം നൽകുന്നതാണ്.